Çoklu Kişilik Bozukluğu (Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu) Nedir?
Çoklu kişilik bozukluğu, artık bilimsel literatürde “Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu” (Dissociative Identity Disorder, DID) olarak adlandırılır.
Bu bozuklukta, bir bireyin içinde iki veya daha fazla farklı kimlik (yani “alter” ya da kişilik durumu) bulunur. Bu kimlikler, davranış, düşünce, hatırlama ve duygular bakımından birbirinden oldukça farklı olabilir.
Belirtileri Nelerdir?
DID’in belirtileri kişiden kişiye değişebilir, ancak yaygın olarak görülen bazı semptomlar şunlardır:
Kimliklerin değişmesi (“switching”)
Farklı kimlikler kontrolü eline alabilir ve kişi davranış, ses tonu, duruş gibi açılardan değişmiş gibi hissedebilir.
Bazı kimlikler birbirinden habersiz olabilir.
Bellek boşlukları (amnezi)
Günlük olaylarda, kişisel bilgilerde veya travmatik olaylarda hafıza kaybı yaşanabilir.
“Mikro amnezi” dediğimiz kısa süreli unutmalar olabilir (örneğin kısa konuşmaları hatırlayamama).
Depersonalizasyon ve derealizasyon
Kişi kendine yabancılaşmış hissedebilir; bedeninden kopmuş ya da bedenini bir “yolcu” gibi izliyor gibi hissedebilir.
Çevresindeki dünya bazen gerçek dışı, bulanık ya da uzak görünebilir.
Kimlik karışıklığı
Kim olduğunu tanımlamakta zorlanma, “ben kimim” sorusu, ilgi alanlarında tutarsızlık olabilir.
Diğer ruhsal sağlık sorunları
Depresyon, anksiyete, uyku bozuklukları, intihar düşünceleri yaygındır.
Kendine zarar verme, madde kullanımı gibi davranışlar görülebilir.
Travmatik anı tekrar yaşama (flashback)
Geçmiş travmatik olayları zihinde tekrar yaşama ya da o duyguların gelme riski olabilir. (Benzer dissosiyatif durumlar için de geçerli.)
Fonksiyonel bozulma
İş, okul, sosyal ilişkilerde belirgin zorluklar yaşanabilir.
Nedenleri Ne?
DID genellikle erken çocuklukta yaşanan travmatik deneyimlerle bağlantılıdır; fiziksel, duygusal veya cinsel istismar, ihmal gibi durumlar risk faktörüdür.
Zihnin “dissosiyasyon” mekanizması, kişi için bir başa çıkma yolu olabilir: “Benim olmayan” bir kimliğe geçmek, acı veren anıları bir başka kimliğe “bırakmak” gibi.
Bazı tıbbi ve çevresel etkenler de rol oynayabilir: çocuklukta kronik stres, aile içi öngörülemezlik, önemli kayıplar vb.
Tanı ve Tedavi Süresi Nasıl?
Tanı koymak için psikiyatrik değerlendirme gereklidir. Bazı durumlarda hipnoz ya da özel görüşmeler kullanılabilir.
Uzun vadeli psikoterapi, tedavinin temelidir. Tedavide amaç, kimlikler arasındaki iletişimi güçlendirmek ve travmatik anılarla başa çıkmayı sağlamak olabilir.
Eşlik eden depresyon, anksiyete gibi belirtiler için ilaç tedavisi düşünülebilir.
Destekleyici terapi yöntemleri: bilişsel davranışçı terapi, travma odaklı terapi, aile desteği vs.
