Türkçede sıkça kullanılan deyimlerden biri olan "gemi azıya almak", kontrolsüz ve dizginlenemez bir hale gelmek anlamına gelir. Özellikle bir kişinin otoriteyi hiçe sayarak kendi bildiğini yapması veya bir durumun kontrolden çıkması için kullanılır.
Gemi azıya almak deyimi ne anlama gelir?
Bu deyim aslında denizcilikle değil, atçılıkla ilgilidir. "Azı", atların ağızlarına takılan gemin geçtiği yerdir. Eğer bir at gemiyi azıya alırsa, yani dizginlerden kurtulursa, sahibinin kontrolünden çıkar ve istediği gibi koşmaya başlar. Bu durum, bir kişinin ya da olayın kontrolden çıkmasıyla benzerlik gösterdiği için mecazi anlamda kullanılır.
Gemi kelimesinin deyimdeki anlamı nedir?
Bu deyimde geçen "gemi", bildiğimiz deniz taşıtı değil, atı kontrol eden metal parça anlamına gelmektedir. Atlara takılan gem, onları yönlendirmeye yarayan bir mekanizmadır. Ancak at bazen bu gemi azıya alarak yani dişleriyle sıkıştırıp kontrolü ele geçirerek koşmaya devam eder. İşte bu yüzden deyim, birinin veya bir şeyin kontrolden çıkması anlamına gelir.
Gemi azıya almak hangi durumlarda kullanılır?
Bu deyim genellikle şu durumlar için kullanılır:
Kurallara uymayan biri için: “O çocuğa fazla özgürlük verdik, şimdi gemiyi azıya aldı.”
Kontrolden çıkan olaylar için: “Şirketin harcamaları kontrolden çıktı, yöneticiler gemiyi azıya aldı.”
İktidarını kötüye kullanan biri için: “Yetkiyi alınca gemiyi azıya aldı, kimseyi dinlemiyor.”
Gemi azıya almak deyimin kökeni
Bu deyimin kökeni atçılığa dayanır. Eskiden savaş ve ulaşım için kullanılan atlar, sürücüleri tarafından gem adı verilen bir parça ile kontrol edilirdi. Ancak bazı atlar bu gemi dişleriyle sıkıştırarak kontrolü kaybettirirdi. Bu durum, bir atın dizginlenemez şekilde koşmasına neden olurdu.
Zaman içinde bu durum, mecazi anlam kazanarak insanların ve olayların kontrolsüz hale gelmesini anlatan bir deyime dönüşmüştür.
