Şehirlerin bir hafızası vardır; sokaklarda yürürken ayaklarımızın bastığı taşlarda, başımızı kaldırdığımızda gördüğümüz tabelalarda gizlidir o hafıza. Ankara ise bu anlamda Türkiye’nin en yoğun tarih katmanlarına sahip kentlerinden biridir. Cumhuriyet’in kalbi olarak anılsa da, ondan çok önceye uzanan bin yıllık bir kültürel geçmişi barındırır. Bu geçmiş yalnızca kütüphanelerde ya da müzelerde yaşamaz—şehrin cadde ve sokaklarına isim olmuş yüzlerce tarihi kişilikte de karşımıza çıkar. Bu tabelalar, bir şehrin değil bir milletin yürüyerek geçtiği yolu hatırlatan sessiz bir arşiv gibidir.
İşte bu yüzden “Ankara’nın Tabela Hafızası Serisi”, yalnızca bir liste değil; bir kültürel okuma denemesidir. Her bölümde başka bir sınıfı ele alarak, bu isimlerin neden anıldığını, Ankara’nın ruhuna nasıl karıştığını ve birer sokak ismi olmaktan daha fazlasını temsil ettiklerini anlatıyoruz. Bu seri, şehrin sokaklarını bir kitap gibi okuyabilmek için hazırlanmış bir rehber; devlet kurucularından ozanlara, bilim insanlarından diplomatlara kadar uzanan geniş bir toplumsal aynanın parçası. Ankara’ya her baktığımızda aslında kendimize baktığımızı hatırlatan bir seri.
BÖLÜM 2 — Cumhuriyet’in Temelleri: Kurucu Kadro, Devlet Adamları
Bir başkentin nasıl düşünerek kurulduğunun hikâyesi
Ankara, Cumhuriyet’le birlikte yalnızca bir başkent olmadı; bir düşünce biçiminin, bir devlet aklının ve yeni bir toplum idealinin deneme alanına dönüştü. Bu şehir, sadece kanunların değil, karakterlerin de biçimlendiği bir yerdi. Sokaklarında dolaşan isimler, Cumhuriyet’in masa başında değil, insan eliyle, insan emeğiyle kurulduğunu hatırlatır.
Bu bölümde adı geçenler; cephede, kürsüde, mecliste ya da bürokrasinin görünmeyen katmanlarında Cumhuriyet’i ayakta tutan isimlerdir. Ankara’nın “Cumhuriyet’in laboratuvarı” olarak anılmasının nedeni de tam burada yatar: kararlar burada alınmış, Türkiye burada şekillenmiştir.
Mustafa Kemal Atatürk
Cumhuriyet fikrinin yalnızca kurucusu değil, aynı zamanda mimarıdır. Ankara’yı merkez yapan tercih, coğrafi değil ideolojiktir. Atatürk’ün Ankara’sı; geçmişten değil, gelecekten hareket eder.
İsmet İnönü
Cumhuriyet’in süreklilik ilkesini temsil eden isim. Savaşın içinden gelen disiplin, devlet yönetiminde dengeye dönüşür. Sessiz ama belirleyici bir güçtür.
Mareşal Fevzi Çakmak
Askerî yapının Cumhuriyet’e uyarlanmasında kilit rol oynar. Orduyu bir güç gösterisi değil, bir kurum hâline getirir.
Cevdet Sunay
Cumhuriyet geleneği içinde asker–devlet ilişkisinin simgesel isimlerindendir. Devlet aklının sürekliliğini temsil eder.
Refet Bele – Ali Fuat Cebesoy
Millî Mücadele’nin sahadaki güçlü komutanları. Cepheden Cumhuriyet’e uzanan çizginin canlı tanıklarıdır.
A. Fethi Okyar
Cumhuriyet’in siyasal esneklik arayışını temsil eder. Demokratik refleksin erken örneklerinden biridir.
Hamdullah Suphi Tanrıöver
Kültür ve dil meselesini Cumhuriyet’in merkezine koyan isim. Hitabetiyle bir dönem ruhunu şekillendirir.
Mazhar Müfit Kansu
Cumhuriyet’in henüz hayalken yazıya dökülmüş ilk notlarının tanığı. Devlet hafızasının erken kayıtlarını tutar.
Mustafa Necati
Eğitim reformlarının genç ama etkili yüzü. Cumhuriyet’in öğretmen eliyle kurulmasını savunur.
Cemal Gürsel
Cumhuriyetin askerî-sivil çizgisindeki kırılma dönemlerinin önemli aktörlerinden. Devlet refleksinin sertleştiği dönemi temsil eder.
Turan Güneş
Dış politika ve hukuk alanında Cumhuriyetçi aklın devamını simgeler. Diplomasiyle şekillenen Ankara yıllarının parçasıdır.
Yahya Galip
Ankara’nın Millî Mücadele yıllarındaki sessiz ama hayati yöneticisi. Şehrin güvenli Liman olmasını sağlar.
Doğan Taşdelen
Yerel yönetimlerde Cumhuriyetçi belediyeciliğin önemli örneklerinden. Şehircilik, kültür ve sosyal alanlarda kalıcı izler bırakır.
Vedat Dalokay
Cumhuriyet mimarisinin düşünsel yüzü. Kamu yapılarının sadece bina değil, fikir taşıması gerektiğini savunur.
Bülent Ecevit
Cumhuriyet ideallerini halk diliyle buluşturan siyasetçi. Ankara’nın entelektüel siyaset geleneğinin simgelerindendir.
Vehbi Koç & Sakıp Sabancı
Cumhuriyet’in ekonomik ayaklarının temsilcileri. Ankara’dan İstanbul’a yayılan bir üretim ve girişim ahlakını taşırlar.
Ankara: Cumhuriyet’in Laboratuvarı
Bu isimler Ankara’da yalnızca görev yapmadı; denge kurdu, tartıştı, yanıldı, yeniden denedi.
Cumhuriyet; bu yüzden burada yaşayan bir deney oldu.
Ankara’nın sokaklarında bu isimlerle karşılaşmak, yalnızca bir tarih bilgisi değildir.
Bu tabelalar, nasıl bir ülke kurulduğunun sessiz notlarıdır.