Karşıyaka Mezarlığı: Ankara’nın Sessiz Hafıza Defteri
Ankara’nın en büyük mezarlığı olan Karşıyaka Mezarlığı, yalnızca toprağa verilen canların değil, bir şehrin ortak hafızasının da sessiz bekçisidir. Başkentin hafif esintili tepelerinden birine kurulmuş bu geniş alan, ziyaretçilerini hem hüzünlü hem de huzurlu bir atmosfere davet eder. Şehrin kargaşasından birkaç adım ötede, servilerin gölgesinde uzanan sayısız mezar taşı Ankara’nın yakın tarihine dair sayısız hikâyeyi fısıldar. Karşıyaka Mezarlığı’na adım atan herkes, burada sadece kaybettikleri sevdiklerini değil, Ankara’nın da bir parçasını bulur.
Kuruluşu ve Tarihçesi
Cumhuriyet’in ilk yıllarında Ankara’da mezarlık denince akla Cebeci Asri Mezarlığı gibi sınırlı büyüklükteki birkaç mekân gelirdi. Ancak 1950’lerden itibaren hızla artan nüfus ve göçlerle birlikte mevcut mezarlıkların kapasitesi dolmaya başladı. Bu ihtiyaca cevap vermek amacıyla 1970’li yıllarda kentin çeperinde yeni bir mezarlık alanı planlandı. Sonucunda Karşıyaka Mezarlığı ortaya çıktı. İlk kurulduğunda şehrin dışında, adeta bozkırın ortasında yer alan bu mezarlık, zamanla Ankara’nın büyümesiyle kente daha da yaklaştı. Bugün Karşıyaka Mezarlığı, yüz binlerce Ankaralının ebedi istirahatgâhı olarak şehrin tarihinde önemli bir yer tutuyor.
Yapısal Özellikleri ve Atmosferi
Karşıyaka Mezarlığı, sadece büyüklüğüyle değil, yapısal özellikleriyle de dikkati çeker. Geniş bir alana yayılan mezarlık, planlı parsel ve yollarıyla adeta küçük bir şehir düzenine sahiptir. Ana giriş kapısından içeri girdiğinizde, uzun serviler ve çam ağaçları karşınıza çıkar; bu ağaçlar yıllar içinde uzayarak mezarlığa doğal bir sınır ve melankolik bir güzellik katmıştır. Mezarlığın içinde taziye için inşa edilmiş cami ve hizmet yapıları bulunur. Mezar taşları ise genellikle sade mermer bloklar ya da kitabelerden oluşur. Osmanlı döneminin ihtişamlı kabir süslemelerinden uzak, mütevazı bir estetik hâkimdir. Yine de bazı mezarların üzerinde, gömülü kişinin kimliğini yansıtan özel figürler veya büstler görmek mümkündür. Sessizlik, burada en güçlü hissedilen unsurdur; rüzgârın yapraklarda çıkardığı fısıltı ve uzaktan duyulan belirsiz bir şehir uğultusu dışında, Karşıyaka’da hayatın koşuşturması yerini derin bir sükûnete bırakır.
Gömülü Ünlü İsimler
Karşıyaka Mezarlığı, Ankara’nın siyasi, kültürel ve toplumsal tarihine yön vermiş pek çok ismin son durağıdır. Burada yatanların mezarlarını ziyaret edenler, yalnızca bir kabir ziyareti yapmış olmaz; aynı zamanda Türkiye’nin yakın tarihinin sessiz tanıklığını da yaşar. Ankara’nın eski belediye başkanlarından ve Kocatepe Camii’nin mimarı Vedat Dalokay, 1991 yılında geçirdiği trafik kazasının ardından buraya defnedildi. 1990’lı yılların karanlık suikastlarının kurbanları da Karşıyaka’da yan yana yatmaktadır: Atatürkçü düşünceye adanmış akademisyen ve yazar Ahmet Taner Kışlalı, 1999’da evinin önünde uğradığı bombalı saldırıyla; Cumhuriyet tarihinin ilk kadın ilahiyat profesörlerinden ve milletvekili Bahriye Üçok ise 1990’da evine gönderilen bombalı paketin patlaması sonucu hayatını kaybetti. Hukukçu ve aydın Muammer Aksoy, suikasta uğrayan yazar ve tarihçi Necip Hablemitoğlu da burada ebedi istirahatgâhına kavuşan isimler arasındadır.
Bu mezarlığın en bilinen simalarından biri de 1972’de idam edilen devrimci gençlik lideri Deniz Gezmiş’tir. İdamının ardından Karşıyaka Mezarlığı’na defnedilen Gezmiş’in mezarı, yıllar boyunca özgürlük, eşitlik ve bağımsızlık ideallerinin simgesi haline gelmiş, her yıl pek çok kişi tarafından anılmıştır. Onların mezar taşları, yalnızca birer isim ve tarih değil; uğruna mücadele ettikleri fikirlerin ve toplumsal belleğimizdeki derin izlerin sembolleridir.
Ankara’nın Kent Belleğindeki Yeri
Karşıyaka Mezarlığı, başkentin hafızasında özel bir yere sahiptir. Bir mezarlıktan çok, Ankara’nın sessiz bir arşivi gibidir. Burada yatan insanların hikâyelerinde, kentin geçirdiği toplumsal ve siyasal dönüşümlerin izlerini görmek mümkündür. 1970’lerden bugüne şehrin yaşadığı her çalkantılı dönem, bu topraklarda bir karşılık bulmuş; kimi zaman büyük kalabalıkların katıldığı coşkulu cenaze törenleri, kimi zaman ise sessiz, gözyaşlı vedalar bu alanın tarihine kazınmıştır. Eski kuşak Ankaralılar, mezarlığın ilk yıllarında, bozkır rüzgârının mezar taşları arasında özgürce estiği o ıssız günleri hatırlar. Yeni kuşaklar ise kentin içinde sayılabilecek bu alanı, değişmeyen sakinliğiyle tanır. Karşıyaka, geçmiş ile bugün arasında köprü kuran, Ankara’nın kolektif hafızasının somut bir mekâna bürünmüş hâlidir.
Toplumsal Hafıza ve Duygusal Bağlam
Toplumsal hafızada Karşıyaka Mezarlığı’nın özel bir yeri olması, insanların buraya yüklediği duygusal anlamlarla ilgilidir. Her bayram arifesinde burada yaşanan yoğunluk, aslında geçmişle kurulan bağın bir göstergesidir. Sabahın erken saatlerinde, ellerinde karanfiller ve su bidonlarıyla mezarlık kapısından giren Ankaralılar görülür. İnsanlar hem sevdiklerine dua etmek hem de hatıralarını tazelemek için Karşıyaka’nın yolunu tutar. Aile büyüklerinin mezarları başında okunan dualar, dökülen gözyaşları ve paylaşılan anılar nesilden nesile aktarılan bir ritüeldir. Bu mezarlık, kentin haritasındaki bir nokta olmanın ötesinde; aynı zamanda binlerce ailenin özel tarihinin, sevinçlerinin ve kederlerinin kesiştiği bir bellektir. Mezarlıkta dolaşırken görülen manzaralar – bir mezar taşını okşayan yaşlı bir eş, evladının başucuna oyuncak bırakan bir anne-baba, yıllar önce kaybettiği arkadaşının ismini taşta bulup dalıp giden bir insan – hepimize ortak duyguların ne denli güçlü olduğunu hatırlatır. Karşıyaka Mezarlığı bu yönüyle, hüzün kadar teselliyi de barındıran, ölümü hatırlatırken yaşamın değerini fısıldayan bir mekândır. Karşıyaka Mezarlığı hakkında yazmak, aslında Ankara’nın hikâyesini ve bu şehrin insanlarının ortak kaderini yazmaktır. Sessiz yollarında gezinirken hissedilen o tanıdık hüzün, her Ankaralının yüreğinde bir yerlere dokunur. Bu mezarlıkta yer alan her bir mezar taşı, bir dönemin, bir ailenin ve nihayetinde koca bir kentin anılarını sırtlanmış durumdadır. Karşıyaka Mezarlığı, Ankara’nın belleğinde sessiz ama sarsılmaz bir yer edinerek, geçmişten geleceğe uzanan bir saygı duruşu niteliği kazanmıştır.
Kaynakça
Karşıyaka Mezarlığı – Vikipedi (Türkçe):
https://tr.wikipedia.org/wiki/Karş%C4%B1yaka_Mezarlığı
Vedat Dalokay – Vikipedi (Türkçe):
https://tr.wikipedia.org/wiki/Vedat_Dalokay
Ahmet Taner Kışlalı – Vikipedi (Türkçe):
https://tr.wikipedia.org/wiki/Ahmet_Taner_Kışlalı
Bahriye Üçok – Vikipedi (Türkçe):
https://tr.wikipedia.org/wiki/Bahriye_Üçok
Muammer Aksoy – Vikipedi (Türkçe):
https://tr.wikipedia.org/wiki/Muammer_Aksoy
Necip Hablemitoğlu – Vikipedi (Türkçe):
https://tr.wikipedia.org/wiki/Necip_Hablemitoğlu