Çocukların eğitimleri ve gelişimlerinde önemli yere sahip olan oyuncaklar, standartlara uygun üretilmediğinde sağlık açısından büyük riskler taşıyor. Oyuncak seçimi ve sağlıklı ürünler konusunda aileleri uyaran Oyuncakçılar Derneği (OYDER) Yönetim Kurulu Üyesi Burak Dede ile aileleri ve çocukları yakından ilgilendiren bir söyleşi gerçekleştirdik.
Merhabalar, öncelikle sizi ve derneğinizi yakından tanıyabilir miyiz?
1994'te kurulan Oyuncakçılar Derneği üretici, ihracatçı, ithalatçı, toptancı ve perakendecilerden oluşan oyuncak sektörünün tüm aktörlerini ülke genelinde geniş bir platformda bünyesinde toplamayı amaçlıyor.Derneğimizin 150 üyesi mevcuttur. OYDER, sektörü temsil eden bir sivil toplum örgütü olarak, sanayi ve ticaret hayatında etkinlik kazanmayı, sesini kamuoyunda duyurmayı hedefliyor.
Oyuncak kullanımının çocuğun bilişsel ve fiziksel açıdan sağladığı kazanımlar nelerdir?
Gerçekten özenle seçilmiş oyucağın çocuğa kazandırdığı pek çok fayda vardır. Oyuncaklar çocuklarda;
-Renk,şekil,sayı
-Yer,mekan,boyut gibi kavramlar
-Tutma,kavrama ve şekil verme becerileri
-Görsel ve işitsel yetenekler
-El ve parmak kaslarının gelişimi
Gibi özelliklerin gelişimine katkıda bulunur.
Bildiğimiz gibi yaş gruplarına göre oyun ve oyuncak tercihleri değişiyor. Yaş dilimine göre oyuncak kullanımını aktarabilir misiniz?
Oyuncakların çocukların yaş grubuna göre seçilmesi gerekmektedir. Yaş grubu, çocuğun ne ile oynayacağının yanında, nasıl nasıl oynayacağını da belirler. 0-2 yaş arası çocuklar tüm duyularını uyaran renkli ve sesli çıngırak gibi oyuncaklardan hoşlanırken, okul öncesi çağda olan çocuklar yaratıcı yönlerini destekleyen her türlü nesneden ve resim yapmaktan hoşlanırlar.Çocukların yaşına uygun becerileri geliştirecek oyuncaklara daha duyarlı olduğu bilinmektedir.Çünkü çocuk için edindiği her yeni beceri aynı zamanda bir oyundur.
0-3 Ay Arası Oyuncaklar
- Hareketli, özellikle müzikli parlak renkli ve basit biçimli olanları seçin. Bebeğin dikkatini toplamasına ve şekil tanımasına yardım eder.
- Plastik Halka: El denetimi ve eşgüdümü geliştirir.
- Çıngırak : El denetimi ve el göz uyumunu geliştirir; bebeğe bedenin bittiği oyuncağın başladığı yeri öğretir.
- Bez bebekler ve diğer yumuşak oyuncaklar
- Düşsel oyuna teşvik eden, avutucu nesneler.
- Yumuşak top: El – göz uyumunu geliştirir.
- Ayna: Benlik kavramını besler.
- Parlak renklerde ve farklı şekillerde yumuşak bloklar: Renkler ve şekilleri tanımaya yardımcı olur.
- Oyun minderi – oyun merkezi: Etki tepkiyi öğretir.
- Diş çıkarma halkaları : Rahatsız etlerini yatıştırır.
- Kumaş kitaplar: Dokunma deneyimi kazandırır; kitap sevgisini besler.
- Bloklar: Boyut algısını güçlendirir, renk ve şekil tanımayı sağlar.
- Toplar: El göz uyumunu ve dengeyi sağlar.
- Ayna: Benlik duygusunu geliştirir.
- Tahta kitaplar: Eğlenceli, sözcük dağarcığını çoğaltır.
- Kutulardaki yaylı kuklalar: Nesne kalıcılığını öğretir.
- Kaplar: Nesne kalıcılığını öğretir.
- Üstüste yığılan oyuncaklar: Boyut algısını güçlendirir.
- Delikli herhangi bir şey: Nesne kalıcılığını öğretir.
- Banyo oyuncakları (duş, kapçe, kova): Ölçme ve tartmaya yardım eder, yeni ortamları keşfetmeye cesaretlendirir; güvenli özgür oyunla tanışır.
13-15 Ay Arası Oyuncaklar
- Şekil sıralama: Şekiller arasındaki ilişkiyi öğrenmesini sağlar.
- Oyuncak kamyon ya da yürüteç: Denge kurmayı sağlar ve yürümeyi pekiştirir.
- Üstüste yığılan halkalar: Sıralama becerisini kazandırır.
- Basit yapbozlar: Kas becerisini geliştirir, okuma öncesi beceriler kazandırır.
- Ayıcık halkaları: El becerisine yardım eder.
- Eşleme oyuncakları: Eşleme ile matematik becerisidir.
- Sıralama çantası: Sıralamayı teşvik eder, ilk matematik becerisidir.
- Şekil yerleştirici: Sıralama becerisine yardım eder, boyut algısını güçlendirir.
Son zamanlarda plastik ve sağlıksız oyuncaklar tepki çekmeye başladı. Örgüden veya bezden yapılan oyuncaklar daha sağlıklı ve kullanışlı bulunuyor bu anlamda anne babalara ne tavsiye edersiniz?
Plastik oyuncaklar eğer ki sağlıklı ve regülasyonlara uygun olarak üretilmiş veya ithal edilmiş ise veya tanıdık bildik markalardan seçilir ise çocuklarımız için hiçbir risk taşımaz.Plastik sağlıksız değildir,önemli olan kaliteli malzemelerden üretilmiş olmasıdır.Tabii ki örgü ve bezden yapılma oyuncaklar da çok faydalıdır.Kaliteli malzeme kullanılarak üretilen her oyuncak faydalıdır.
Oyuncakların neden olduğu veya olabileceği olası riskler nelerdir? Nelere dikkat etmek gerek?
Oyuncaklar çeşitli şekillerde kazalara neden olabilirler. Bu kazaların büyük bir bölümü; çocuğun oyuncaktan düşmesi, başlarına oyuncak atılması veya oyuncağa takılıp düşmeleri şeklinde olur. Ancak oyuncağın kendisindeki hatalar ve eksiklerde kazalara neden olabilir.
Tüm oyuncaklar bütün çocuklar için uygun değildir. Büyük çocuklar için dizayn edilmiş oyuncakları küçük çocukların eline verilmemelidir ve mutlaka etikette verilen yaş tavsiyesine uyulmalıdır. Büyük çocuklara küçük kardeşlerden kendi oyuncaklarını korumalarını öğretmek gerekir. Balonlar bile patladığı veya yırtıldığı zaman küçük çocuklar için yutulmak suretiyle boğulma tehlikesine sebep olabilir. Ailelerin çocuklarına oyuncak alırken veya çocukları oyuncaklarla oynarken değişik risklerle karşılaşmamaları için aşağıda kısaca sıralanmiş hususları dikkate almalarında yarar görülmektedir.
Boğulma Küçük parçacıklar;Yönetmeliğe göre küçük parçalar oluşturabilen oyuncakların üzerinde "üç yaşın altına uygun değildir." uyarısı bulunmalıdır. Bunlara çıkabilir küçük gözü ve burnu olan oyuncaklarla bebekler dahildir.
Küçük çocukların nesneleri ağızlarına alma alışkanlıkları iyi bilinmektedir ki oyuncaklarla ilgili olarak yapılan şikayetlerin başında da küçük çocukların oyuncağın küçük parçalarını ağızlarına sokmaları gelmektedir. Oyuncağın neden olacağı en ciddi kazalar küçük çocukların ağızlarına oyuncağı veya bir parçasını sokmaları ve bunun çocuğun boğazına kaçması örnek olarak verilebilir. Çocuklar oyuncaklarıyla gözlerine ve kulaklarına da zarar verebilirler.
Örnekler: Lego setler yaş grubuna uygun çocuk tarafından oynanırken evdeki ya da oyun ortamındaki küçük çocuk tarafından da kendisine uygun olmadığı ayrımını yapamayacağından oynanabilir ve küçük parçalar boğulmaya sebep verebilir.
b- Piller(Bataryalar)Ör: AAA işaretini taşıyan piller çocuklarda boğulma riskine sebep olabilir. AA işareti taşıyanlar boğulma riskine sebep olmamaktadır. Oyuncağın yaş etiketlemesi ne olursa olsun çocuk bir araç kullanarak (demir para yeterli bir araçtır) bataryaya ulaşabileceğinden bu hususu dikkate alınmalıdır.
Yuvarlak Uçlu Oyuncaklar: Bazı oyuncakların sap veya tutacağa iliştirilmiş küçük küre şeklinde bölümleri vardır. (ör: antenlerin ucundaki toplar gibi) Buradaki tehlike küre şeklindeki uçların oyuncaktan ayrılarak çocuğun boğazına takılarak nefessiz kalıp boğulmaya sebep olmasıdır. Bu tip kazalar çıngırak ve dişliklerde de görülmektedir.
Plastik Torbalar: Oyuncakların taşınması için kullanılan çantalar ve torbalar oyuncak çıkarıldıktan sonra hemen yok edilmelidir. Bu poşetler çocuğun yüzüne yapışınca nefes almasına önleyerek boğulma tehlikesi oluşturabilir.
Yarı küre, kupa şekilli oyuncaklar: Bu oyuncaklar küçük çocukların ağız ve burunlarının üzerini kapayarak çocukların salyası ile yüze yapışmakta, nefes aldığında ise içindeki hava boşalarak basınç oluşturmakta ve çocuğun nefessiz kalıp boğulmasına sebep olmaktadır.
Tehlikeli İpler: Uzun ipli kordonlu, kurdeleli oyuncaklar da çocuğun boynuna dolanarak nefes almasını engelliyebilirler.
Diğer Kazalar- Oyuncak bebekler için tasarlanmış puset ve bebek arabaları: Genellikle çocuklar bu oyuncaklara oturmak veya tırmanmak isterler bu sırada pusetin ve pusetin çökmesi veya tutamadığın inmesi ile çocuğa zarar verebileceğinden oyun sırasında çocuklara dikkat edilmelidir.
Pervaneli ve fırlatılabilir oyuncaklar: Çocukların gözleri de tehlikeye maruz kalabilir. Sert ok, oyuncak helikopter veya bir mancınıktan atılan uçak çocuğun gözlerine gelerek zarar verebilir. Fırlatıcılar (güdümlü roker ve benzer uçan oyuncaklar) keskin ucu olan dart veya benzeri hobi veya spor aletleri ile çocuğun oynamasına asla izin vermemelidir. Kazaları önlemek için, çocuklar tarafından kullanılan ok veya dartların yumuşak ve kauçuktan uçları olmalıdır.
Elektrikli Oyuncaklar: En çok sorun çıkaran oyuncaklar grupları arasındadır. Bu çeşit oyuncaklarda ortaya çıkan sorunlar aşırı ısınma ve alev almasıdır. Bazı durumlarda tüketicilerin elektrik sistemi ile oynamaları (ayarını bozmak gibi) veya ön görülen kullanımdan kaynaklanmayan suistimaller de kazalara sebep olmaktadır. Şarj edilebilir ve şarj edilemeyen pillerin kullandığı oyuncaklar piyasada oldukça yaygın olarak bulunmaktadır. Meydana gelen kazalar ise şarj edilemeyen pillerin şarj edilmesinden kaynaklanmaktadır.
Elektrikle herhangi bir parçası ısıtılan oyuncaklarda tavsiye edilen yaş 5 yaş ve üzeri olmalıdır. Elektrikli oyuncaklar bir yetişkinin gözetimi altında kullanılmalıdır.
Oyuncakları Muhafaza Ederken: Bütün oyuncakların periyodik olarak kırık olup olmadığı, ve potansiyel zarar durumları kontrol edilmelidir. Tahrip olmuş veya tehlikeli oyuncaklar derhal uzaklaştırılmalı veya onarılmalıdır.
Tahta oyuncaklar keskinleşebilir veya yüzeyinde kıymıklar oluşabilir. Bu oyuncakların yüzeyleri zımparalanarak düzeltilmelidir. Oyuncaklar kırıldığında kazalara sebep olabilecek sivri uçlar ve sivri noktalar ortaya çıkabilir, içinde teller olan yumuşak oyuncaklarda eğer bu teller açığa çıkarsa batmalara veya kesmelere sebep olacağından çocukların oynamasına izin verilmemelidir. Oyuncakların muhafaza edildiği kutular da güvenlik için kontrol edilmelidir. Oyuncak kutularının kapakları var ise daima açık kalacak şekilde ayarlanmalıdır. Çocuk içine düşünce kapanmaması için daha fazla güvenlik sağlanmalı ve her ihtimale karşı kutularda hava girmesini sağlayacak keskin kernarlarının kesme ve menteşelerinin sıkıştırıp acıtma riski olduğundan bunlar izlenmelidir.
Dışarıda kullanılan oyuncakların oyun sonrası saklanırken yağmurdan veya nemden paslanıp çeşitli şekillerde zarar vermemesi için uygun korunması gerekir. Bu oyuncakların paslanmış olup olmadığı, dışarıda kullanılan şişirilmiş oyuncakların da patlamış olup olmadığının sıkça kontrol edilmesi gerekir.
(Ekin Hazal DOĞRUYUSEVER)
Editör: TE Bilisim