Öklid’in Elemanları

Öklid, MÖ 300 yılları civarında İskenderiye'de yaşadığı düşünülen Antik Çağ matematikçisidir. Elemanlar adlı bu kitabında zamanının bilinen tüm matematiğini yalnızca beş belit ve beş genel kavramdan başlayarak sistematik bir şekilde yeniden kurgulamıştır. Öklid, on üç cilt olarak yazdığı bu temel geometri ve sayılar kuramı kitabında her yeni önermeyi yalnızca başta verdiği belitleri, genel kavramları ve daha önce kanıtlamış olduğu diğer önermeleri kullanarak kanıtlar. Bu yönüyle Elemanlar, yazıldığı günden itibaren Doğu ve Batı dünyasının düşünce yapısını derinden etkilemiş ve bugünkü bilim paradigmasının doğuşuna öncülük etmiştir. İki bin yıl boyunca her düşünen insanın başucu kitabı olmasının yanı sıra ders kitabı olarak da kullanılan Elemanlar'ın on üç cildinin tamamı ilk kez Ali Sinan Sertöz tarafından Türkçeye çevrildi. Öklid’in Elemanları isimli kitap, TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları arasından raflardaki yerini aldı. Tabii sadece çeviri yapılmadı. Bu çevirinin başında Öklid'in Elemanları ve çeviride izlenen yaklaşımlar üzerine ayrıntılı açıklamalar yapıldı. Bazen arka sayfada devam eden kanıtları şekil üzerinde takip etmeyi kolaylaştırmak için çift sayılı sayfaların sol üst köşesinde gereken şekil yeniden verildi. Bir kısmı toplu halde kitap başlarında, bir kısmı kitap ortalarında, bir kısmı ise önermelerin içinde verilen tanımlar için bir toplu tanımlar dizini oluşturuldu. Son olarak önemli önermeleri kitap içinde bulmayı kolaylaştırmak için Seçme Önermeler Dizini eklendi. Öklid’in Elemanları’nın ilk kez tam metninin çevirisi neden önemli? Bunu iki anekdotla anlatalım: Elemanlar’ın ilk Türkçe çevirisi on sekizinci yüzyılda ve kısmen gerçekleşmiştir. Zamanın padişahı III. Selim, askeriyenin işine yaramayan bilgilerle meşgul olan âlimleri müderris olarak atamayacağını açıkça beyan edince, Elemanlar’ı çevirmeyi planlayan Tâmâni çareyi Bonnycastle çevirisini Türkçeye aktarmakta bulmuştur. Çünkü John Bonnycastle, bir askeri okulda okutulmak üzere Elemanlar’ın içinden subayların işine yarayacak kısımları ayıklayıp İngilizceye çevirmiştir. Uzun yıllar bu çeviri askeri okullarda kullanılmıştır. Bundan sonraki ilk çeviri Özer Öztürk ve David Pierce’in üniversite birinci sınıf matematik öğrencileriyle ders kitabı olarak kullanma amacıyla yaptıkları çeviridir. Onlar da çok itinayla hazırladıkları bu çevirilerinde Elemanların yalnızca 48 önermeden oluşan, ilk kitabını çevirmişlerdir. Buradan da anlaşılacağı gibi Ali Sinan Sertöz’ün büyük boy, 697 sayfalık bu çevirisi mücevher değerindedir.