Salgınla mücadelede ilaçlar tedavi için en etkili silahların başında geliyor. Ancak son araştırmalar Hidroksiklorokin etken maddeli ilaçların kalp damar sistemini ciddi şekilde etkilediğini belirledi. Yapılan araştırmalar sonucunda Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi (FDA), Plaquenil / Hidroksiklorokin ilacını acil olarak kullanımdan kaldırdı. Ardından Sağlık Bakanlığı da bu ilacı COVID-19 tedavi rehberinden Mayıs 2021’de çıkardı. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Farmakoloji Anabilim Dalı Profesörü Dr. Mehmet Melli COVID-19 tedavisinde kullanılan ilaçları ve etkilerini değerlendirdi.
Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Farmakoloji Anabilim Dalı Profesörü Dr. Mehmet Melli, COVID-19 hastalarının tedavisinde kullanılan ilaçlar hakkında açıklamalarda bulundu. Melli, tedavide kullanılan Hidroksiklorokin etken maddeli ilaçların şüpheli bulunup yapılan testler sonucunda faydalı olduğu doğrulanmayınca tedavi rehberinden çıkarıldığını belirtti. Melli, “ Bu ilacın kalp-damar sistemini tutan ciddi yan etkileri bulunmaktadır” diye belirtti.
Koronavirüs tedavisinde kullanılan ilaçlar COVID-19 tedavisinde ne kadar etkili?
Günümüzde Koronavirüsün neden olduğu COVID-19 tedavisinde kullanılan ilaçların etkililiği kısıtlıdır. Her şeyden önce şu an kullandığımız ilaçlar, COVID-19 tedavisi için geliştirilmiş ilaçlar değildir. Yeni ilaç geliştirilmesi, oldukça büyük yatırımlar ve süre gerektiren bir “Araştırma-Geliştirme” (AR-GE) yatırımıdır. COVID-19 tedavisinde kullanılan ilaçlar daha önce başka endikasyonlarda kullanılmak üzere geliştirilmiş ilaçlardır. Şu an Türkiye’ye de Koronavirüs tedavi rehberinden çıkarılan “Hidroksiklorokin” etken maddeli ilaç sıtma tedavisi, “favipiravir” etken maddeli ilaç ise grip tedavisi için geliştirilmiş bir ilaçtır. Bu şekilde ilaçların geliştirilmiş oldukları endikasyonları haricinde başka hastalıklarda kullanımına “Endikasyon Dışı” ilaç kullanımı denilmektedir. Günümüzde sadece COVID-19 tedavisinde kullanılan ilaçlar değil, genel olarak antiviral tedavide kullanılan ilaçların etkililikleri kısıtlıdır.
Plaquenil, Korokin, Kinovir, Neuquin gibi hidroksiklorokin etken maddeli ilaçlar, aralarında Türkiye'nin de bulunduğu bazı ülkelerde Covid-19 tedavisinde kullanılıyordu. Daha sonra Hidroksiklorokin ilacı Sağlık Bakanlığı tarafından tedavi kılavuzundan çıkarıldı. Bunun sebebi nedir? Ne gibi semptomlar gösterdi?
Hidroksiklorokin ve özellikle bu gruptan klorokin etken maddeli ilaçlar sıtma tedavisinde yaygın kullanılan ilaçlardır. Hidroksiklorokin pandeminin başlangıcında Fransa’da yapılan bir çalışmada etkili olduğu bildirildikten sonra kılavuzlara girmiş ve COVID-19 tedavisinde yaygın kullanılmaya başlanmıştır. Daha sonra bu çalışmaların sonuçları şüpheli bulunup yapılan diğer çalışmalarda ilacın faydalı etkisi doğrulanmayınca “Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi” (FDA) bu ilaç için verdiği acil kullanım iznini 15 Haziran 2020’de kaldırmıştır. Ülkemizde de kısıtlı kullanılmaya başlanmasına rağmen, Sağlık Bakanlığı COVID-19 tedavi rehberinden ancak Mayıs 2021’de çıkarmıştır. Bu ilacın kalp-damar sistemini tutan ciddi yan etkileri bulunmaktadır. Yeri gelmişken neredeyse yan etkisi olmayan hiçbir ilaç olmadığını vurgulamak doğru olur. Yaşam için vazgeçilmez olan suyun dahi fazla içilmesi, “su zehirlenmesi” denilen bir tabloya yol açabilmektedir. Bu nedenle ilaçları kullanırken yan etkisinin az/çok olmasına göre değil, kendisinden beklediğimiz faydalı etkiyle oluşturabilecekleri yan etkiyi karşılaştırarak karar vermekteyiz. Bu nedenle bazen ölümcül yan etkiler yapabilen kanser ilaçlarını, kullanımıyla daha fazla faydalı etki beklediğimiz için kullanmaktayız. Hidroksiklorokin örneğinde ise COVID-19 tedavisinde kendisinden beklenen belirgin bir fayda olmaksızın ciddi yan etkileri olduğu için rehberlerden çıkarılması yerinde bir karardır.
İlerleyen zamanlarda başka ilaçlar da tedavi kılavuzundan çıkarılır mı?
Bu olayı dinamik bir süreç olarak düşünmek doğru olur. Daha etkili/daha az yan etkili ilaçların gündeme gelmesi durumunda, rehberlerde değişiklik olması, bazı ilaçların rehberlerden çıkarılması kaçınılmazdır.
Covid tedavisinde kullanılan ilaçlar yüksek doz kullanım gerektiriyor. Örneğin favipiravir ilk gün 8 er doz alınıyor. Dozlarının yüksek olması hastaları korkutup ilaçları kullanmamalarına sebep olabiliyor. İlaçların kullanım dozu neden bu kadar yüksek?
İlaçların bazı yan etkilerinin doz bağımlı olduğu, yani doz arttıkça yan etkilerinin arttığı bilinmektedir. Buna karşın ilaçların oluşturduğu alerjik yan etkiler doz bağımlı değildir. Favipiravir belirtilen dozlarda etkili olduğu için bu şekilde fazla sayıda tabletin kullanılması gerekmektedir. Bu yüksek dozlarda dahi favipiravir göreceli olarak emniyetlidir.
Kronik hastalığı olan Covid-19 hastalarına aynı ilaçlar mı veriliyor? Bu hastalarda ilaçlar etkili oluyor mu? Yoğun bakıma giren hastalara da aynı ilaçlar mı veriliyor?
Kronik hastalığı olan COVID-19 hastalarına, mevcut kronik hastalıkları için kullanılan ilaçlar verilmekte ve COVID-19 tedavisi içinse aynı ilaçlar verilmektedir. Yoğun bakımda olan bir hastaya, yoğun bakıma yatış nedeninden bağımsız olarak hasta dinamik olarak izlenmekte ve başta oksijen tedavisi olmak üzere hastadaki gelişmelere göre ihtiyacı olan tedaviler uygulanmaktadır. Bu kapsamda bakteriyel pnömoni geliştiğinde antibiyotikler, pıhtılaşma bozukluğu ve sitokin fırtınası durumunda gerekli ilaçlar verilmektedir.
Koronavirüs tedavisi için yeni bir ilaç üretilmesine ihtiyaç var mı yoksa literatürdeki ilaçlar tedavi için yeterli mi?
Daha önce de bahsedildiği gibi yeni ilaç keşfi pahalı ve uzun süreli bir süreçtir. Koronavirüse karşı etkin aşı geliştirilmesi beklenenden hızlı olmuş ve aşılamanın tüm dünyada uygulanmasıyla pandeminin hızın azalacağı, Koronovirüsün pandemi vasfından uzaklaşacağı tahmin edilebilir. Bu nedenle yakın zamanda yeni ilaç geliştirilmesinin değil, favipiravir örneğinde olduğu gibi kullanımında olan ilaçların bu hastalıkta etkililiklerin değerlendirilmesine yönelik çalışmaların öncelik kazanacağı öngörülebilir.
İlknur Yağumli
