İnanılmaz bir kadın Halet Çambel. İnsanın nutku tutuluyor onu tanıdıkça. 98 yıllık ömrüne sığdırdıklarını burada anlatmak mümkün dahi değil ancak genel hatlarıyla kendisinden bahsetmek istiyorum. Sadrazam İbrahim Hakkı Paşa’nın torunu 1916 Berlin doğumlu Halet Çambel. Babası Hasan Cemil Çambel Atatürk’ün çok yakın arkadaşı, Berlin’de askeri ateşe. Annesi Remziye Çambel feminist genç Osmanlı kadını.
Halet Çambel’e abla dedim çünkü kendisine sorulduğunda böyle hitap edilmesini arzu ediyor. Toroslarda geçen ömrünün büyük bir kısmında etraftakiler ya Halet abla ya Halet bacı derlermiş. 2011 yılında kaleme aldığı bir yazıya “Halet Çambel’i anlatmak zordur” diye başlayan Yaşar Kemal, onu şu sözlerle anlatıyor, “Yer altını güne çıkarmak Halet’in büyük hüneriydi. Yer üstündeki insanlar da ondan yepyeni bir dünya öğreniyordu. Okuldan kaçan, gönderilmeyen kızları okula gönderiyordu. Halkın içinde o bir büyüydü”.
Çok iyi bir yüzücü, kürekçi, binici, masa tenisçi, çevreci, etnograf, Sorbonne Üniversitesi’nde arkeoloji eğitimi almış, olimpiyatlara katılan ilk Müslüman kadın olmuş, Berlin’deki olimpiyatlar sırasında Hitler’in tanışma isteğini reddetmiş, İstanbul Üniversitesi’nde kadrosunu beklerken Fransızca öğretmenliği yapmış ve Türkiye’nin ilk kadın bilim insanlarından biri olarak arkeolojik kazı çalışmalarına başlamış.
Hitler’le tanışmayı reddetme konusu çok ilgi çekici. 1936 Olimpiyatları başlıyor tabi o zamanlar henüz 1. Dünya Savaşı başlamamış Hitler Olimpiyatları bir şov aracı olarak çok iyi şekilde organize ediyor. Türkiye’den olimpiyatlara katılacak olan Halet Abla gitmek istemiyor tamamen ideolojik sebeplerle çünkü kendisi Hitler karşıtı bir duruşa sahip. Ancak devletin talebiyle gitmek durumunda kalıyor. Gittiğinde de bir süre sonra oradaki mihmandarlar Hitler’le tanışmak ister misin diye kendisine talepte bulunuyorlar. Hitler’le her tanışmak isteyen tanışamayacağına göre aslında Hitler Halet ablayla tanışmak istiyor. Halet Çambel bir diktatöre baş kaldırırcasına kendi duruşunu hiç bozmadan “Berlin’deki mihmandarımız, bizden Hitler’le tanışmamızı istediğinde ona, ‘Eğer buraya gelmemizi hükümetimiz istemeseydi burada olmazdık’ dedim ve bu isteklerini reddettim” diyor.Kendisi hakkında anlatılacak konular derya deniz kadar ancak buraya sığdırmak mümkün dahi değil. Mutlaka hakkında yazılanları okumalı, onu tanımalı ve dinlemelisiniz. 12 Ocak 2014 tarihinde evinde hayata gözlerini yumuyor Halet Çambel. Cenaze töreninde ise şöyle anılıyor, “O sizler için bilim insanıydı, arkeologtu, eğitmendi ancak O bizim Karatepelilerin, Toroslar’ın Anasıydı”.
