Central park ve Büyükada, atlar ve faytoncular

New York Belediyesi tarafından sayıları sadece 68’le sınırlı tutulan faytonları süren 30 kadar Türk faytoncu bulunuyor. Faytoncuların günlük kazancı ortalama 700 dolar. New York dünyanın en çok turist çeken kentlerinden biri. Central Park bu kenti ziyaret edenlerin mutlaka uğradığı mekanlardan biri. Çevresi 12 kilometre olan parkı gezmenin hem en rahat, hem de en ünlü yöntemi faytona binmek. Faytoncu olmak hiç kolay değil. 100 soruluk bir test var ve testin bir bölümü yazılı, diğer bölümü sözlü olarak yapılıyor. Fayton işletmeciliği dışında at bakımıyla da ilgili öğrenmek gereken oldukça fazla bilgi var. Faytoncular son yıllarda atların yol açtığı kazalar nedeniyle zor durumda kalmış, ama hem eski New York Belediye Başkanı Michael Bloomberg hem de çevredeki komşular eleştirilere karşın faytonların New York’un simgeleri arasında yer aldığını ve sıkı denetlendiklerini belirterek faytonculara desteğini sürdürmüş. Kısacası New York’un en eski geleneklerinden biri olan faytonculuk daha uzun bir süre Türk faytonculara ekmek kapısı olmaya devam edecek gibi görünüyor. İstanbul Adalar’da faytonların kaldırılmasının gündeme gelmesinin ardından tartışmalar sürüyor. Hayvan severler ve bazı ada sakinleri faytonların kaldırılması gerektiğini söylerken; 6 sivil toplum kuruluşu ‘faytonların kültürel miras olduğunu, denetlenmediği için olayların bu noktaya geldiğini, faytonların kaldırılmamasını aksine şartların iyileştirilmesini’ istedi. İstanbul Adalar’daki ulaşım problemi, at dışkısından ortaya çıkan RUAM hastalığı, atların sağlık durumu ve faytonların kaldırılması tartışmaları Adalar Belediyesi’ne taşındı. Bazı ada sakinleri ve hayvan severler; faytonların kaldırılmasını ve yerine akülü araçların gelmesini istiyor. Faytonların adanın kültürel mirası olduğunu, denetimsizlik ve cezai yaptırım olmadığı için çeşitli sorunların ortaya çıktığını belirten Ada Gönüllüleri Derneği, Adalar Denizle Yaşam ve Spor Kulübü Derneği, Adalar Vakfı, Burgazada Kültür ve Kalkındırma Derneği, Heybeliada Gönüllüleri Derneği ve İstanbul Adaları Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Derneği olmak üzere 6 Sivil Toplum Kuruluşu (STK) faytonların kaldırılmaması ve şartların iyileştirilmesi gerektiğine dair bildiri yayımladı. Adalar’ın tamamı SİT alanı. Burada ulaşım en başından beri atlar ve faytonlarla yapıldı. Zengin nüfusun adada yaşamasıyla beraber kişiye özel faytonlar da çıktı. Faytonların yaygınlaşmasıyla birlikte hem adanın ulaşımı sağlandı hem de turistlerin adaya olan ilgisi arttı. Böylece faytonculuk bir gelenek, esnaflık türü haline geldi. 2000 yılından sonra İstanbul’dan bunalan yurttaşlar Adalar’a akın etmeye başladı, günübirlik turizm öyle bir hale geldi ki bazı günlerde Adalar’daki gıda maddeleri tükeniyor. Turizm şirketleri Ortadoğulu insanları adalara yönlendiriyor. Gelişen kapitalizmle birlikte bir sistem; hayvanları zorlayarak, huzurlu fayton taşımacılığını bırakarak ‘bir an önce yolcu taşıyıp gezdirelim, para kazanalım’ düşüncesiyle hem insan hem hayvan hakları konusunda ciddi bir ahlaki sorun ortaya çıkardı. Eskiden faytonculuğu Ermeni ve Rumlar yapardı. Faytonculuk geleneği aktarılmadığı için böyle sorunlar çıktı.” Bütün bunlar olurken devlet ve belediyenin faytoncuları kendi haline bıraktı. İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarife vermedi. Kontrollerini denetimini yapmadı, plaka verilmedi, ruhsat verilmedi. Büyük bir iletişimsizlik sürdü ve herkes kendi parasına baktı. Faytonculuk ve sokaklar çekilmez hale geldi. Sonrasında yasalarda olmayan akülü araçlar türemeye başladı. Plakası, ehliyeti olmayan bu araçlar ada yollarını kapladı. Son 20 senede bisiklet kiralama olayı da patladı, fakat öyle bir şey oldu ki bir pazar günü 2 bin bisiklet, fayton ve akülü araçlar; kaldırımı belli olmayan yollarda kaos yarattı. Bütün bunların üzerine faytonculuğa bir saldırı başladı. ‘Faytonları kaldıracağız, adadan çekilin’ dediler. Bugüne kadar eksik kalanların yapılmasını istiyoruz, bu kötü durum bahane edilerek kötüyü kaldırmak değil, iyileştirmek gerekir diyoruz. Mesela İS Park’ın yaptığı güzel barınaklar var ama yetersiz, Adalar’da 226 tane fayton var, fakat 150 tane barınak var. Çağın gerisinde kaldığı için faytonların kaldırılmasını isteyenler var fakat Adalar halkının ulaşım hakkı da var. Biz akülü araçlara da karşıyız, bireysel araç istemiyoruz. Adanın alt yapısı ve yollar bunu kaldıramaz. Faytonların şartları iyileştirilsin, elektrikli vagon olsun ama ada ulaşımına, ada yerlileri karar versin istiyoruz.” Central park ve Büyükada atlar ve faytonculuk iki uygulama. Bizim STK ve benzeri kuruluşlar önce bu işi halletsinler sonra ahkam kessinler. Devlet üzerine düşeni yapar ya diğer birimler.