Akgün: "Mobbing kul hakkıdır"

Çalışma hayatının önemli sosyal sorunlardan biri olan mobbing konusunun uzmanı, eğitimci, yazar, bilirkişi ve Mobbing Eğitim Yardım Araştırma Derneği Başkanı İsmail Akgün ile mobbing üzerine konuştuk. Akgün, "Mobbing insan hakkı ihlalidir,bezdirme ,yıldırma , psikolojik tacizdir. Mobbing kul hakkıdır" ifadelerini kullandı. Efendim sizi tanıyabilir miyiz? İlkokulu Hasankendi Köyü’nde tamamladım. Sırasıyla: Ankara Hasanoğlan Öğretmen Lisesi, Burdur Eğitim Sınıf Öğretmenliği Bölümü, Anadolu Üniversitesi Türkçe Öğretmenliği Bölümü, THK Üniversitesi İşletme Anabilim Dalı Yönetim ve Organizasyon alanında yüksek lisansı tamamladım. Anadolu’da yaklaşık 15 yıl öğretmenlik yaptım. Yaklaşık 4 yıl sosyal hizmetler il müdürlüğü yaptım ve halen ÇSGB/ ÇASGEM’de uzman olarak görev yapmaktayım. Bugüne kadar çeşitli STK’larda görevler yaptım. 2015 yılında mobbing alanında çalışan ve çalışmak isteyen arkadaşlarla Mobbing Eğitim Yardım Araştırma Derneği’ni (MEYAD) kurduk. Halen başkan olarak çalışmaları arkadaşlarımızla birlikte yürütmekteyiz. Mobbing alanında birçok makale, rapor ve kitaplarım bulunmaktadır. “Çalışma Hayatının Vebası: Mobbing” kitabının da yazarıyım. Mobbing Eğitim Yardım Araştırma Derneği’ni tanıyabilir miyiz? Elbette, memnuniyetle anlatayım. Kısa adı “MEYAD” olan Mobbing Eğitim Yardım Araştırma Derneği’ni 2015 yılında kurduk. Temel amacımız her kademede çalışan bireylere ve kurum ve işletmelere eğitim ve danışmanlık hizmeti vermektir. İmkânlarımız dâhilinde bu alanda faaliyetler yapmaktayız. Kimi zaman kurum/işletme ziyareti, kimi zaman zor durumda kalmış çalışanlara danışmanlık destekleri vermekteyiz. Talep eden kurum/işletmelerin yönetici ve çalışanlarına eğitimler veriyoruz. Kamuoyunu bilgilendirmek ve farkındalık oluşturmak için sizler gibi duyarlı yazılı ve görsel medyada sık sık demeçler vermekteyiz. Böylece kurum ve işletmelerde daha yaşanır, huzurlu, mutlu ve onurlu bir ortam oluşmasına destek vererek; çalışanlara, işletmelere, ailelere ve ülke ekonomimize de katkı yapmaktayız. Mobbing nedir? Açıklar mısınız? İş yerlerinde bir veya birden fazla kişi tarafından diğer kişi ya da kişilere yönelik gerçekleştirilen, belirli bir süre sistematik biçimde devam eden, yıldırma, pasifize etme veya işten uzaklaştırmayı amaçlayan; mağdur ya da mağdurların kişilik değerlerine, mesleki durumlarına, sosyal ilişkilerine veya sağlıklarına zarar veren; kötü niyetli, kasıtlı, olumsuz tutum ve davranışlar bütünüdür. Kimler mobbing yapar? Türleri var mıdır? Çalışma hayatında birçok kişi mobbing yapabilir ama ne yazık ki herkes mobbinge maruz kalabilir. Başlıca üç türü vardır. Birincisi; yukarıdan aşağı dikey mobbing: İşveren, işveren vekili veya yöneticilerin alt kademe çalışanlara uyguladıkları baskılar, psikolojik tacizlerdir. İkincisi, eşitler arası mobbing: Aynı unvanda olan çalışan ve yöneticilerin birbirlerine uyguladıkları baskılar, psikolojik tacizlerdir. Üçüncüsü ise, alttan yukarı mobbing: Alt kademede bulunan çalışanların üstlerine, yöneticilerine, işveren ve işveren vekillerine uyguladıkları baskılar, psikolojik tacizlerdir. Mobbing yapan kişilere “zorba ya da mobbingci” diyoruz. Zorbaların yaptığı baskıya maruz kalanlara “mağdur” diyoruz. Kaliforniya’da yapılan bir konferansta mobbingi uygulayan saldırganın davranışları aslında bazı kişilik bozukluklarını içermekte olduğunu belirtmektedirler. Mağdurların genellikle ortak özellikleri şöyledir: İşini çok iyi yapan, çevresindekilerce sevilen, yenilikçi ve kendisine mobbing uygulayanlardan daha üstün özelliklere sahip olanlara ne yazık ki uygulanmaktadır. Başlıca Mobbing davranışları nelerdir? İşyerinde astın kendisini ifade etmesini engelleme, söz hakkı vermeme, azarlama ve karalama, başarısız gösterme, özel yaşamını alaya alma veya eleştirme, tehdit, hakaret, dedikodu, iftira, diğer çalışanlardan izole etme, şikayet kanallarını sınırlama-engelleme, yok sayma, karalama-damgalama, hiç iş vermeme, aşırı iş verme, çelişkili emirler verme, dil-din-mezhep-siyasi görüş-etnik köken farklılıklarını temel alarak ötekileştirme, ayrımcılık, hatalarını sürekli yüzüne vurma, iş tanımının dışında işler verme gibi davranışlar mobbing davranışlarıdır. Bu davranışların beş aşaması vardır. İş yerlerinde genellikle olaylar çatışma ile başlar. Sabır taşıran davranışlar, bireysel sağlığı tehdit, bireysel tükenme, işten-bölümden ayrılma ve hatta maalesef kişilik yapısına bağlı olarak cinnet geçirerek çevreye zarar verme veya intihara kadar giden bir süreçten söz etmekteyiz. "MOBBİNG:BEZDİRME ,YILDIRMA , PSİKOLOJİK TACİZDİR" Bir işletme ya da kurumda mobbing olup olmadığını genel olarak nasıl anlayabiliriz? Bir işletme veya kurumda çalışanlara şu soruları sorduğumuzda genellikle “Evet” cevabını alıyorsak ne yazık ki “mobbing” riski vardır diyebiliriz: Sorun çıktığında, sorumluluk hep aynı kişiye mi yükleniyor? Önemli görevleri üstlenen çalışanlarda ani işten ayrılmalar var mı? Çalışanlar sık sık izin kullanıyorlar mı? Çalışanlarda genel olarak bir mutsuzluk gözleniyor mu? Bugün sorun çıkardığı düşünülen çalışanın daha önceki performansı yüksek miydi? Yöneticiler bulundukları mevki için yeteneksiz ve deneyimsiz mi? Çalışanlar arasında iletişim ve işbirliği eksikliği var mı? Bir işletme ya da kurumda mobbing niçin yapılır? Gerekçeleri var mıdır? Çatışma, kurumsallaşmama, iş tanımlarının açık olmaması, belirsiz yetki ve sorumluluklar, işletme politikasının yetersizliği, işletmenin ekonomik krizde olması işsizlik oranının yüksekliği, politik istikrarsızlık başlıca nedenleridir. Gerekçeleri de şöyle sıralayabiliriz: rekabet, kişinin işten ayrılmasını sağlamak, bireyi, grup kuralını kabul etmeye zorlamak, düşmanlıktan zevk alma, can sıkıntısı, önyargılar, ayrıcalıklı hak sahibi olduğuna inanmak, sahip olamadıklarının acısını çıkarmak, bencillik. “EĞER ADALETSİZLİK KARŞISINDA TARAFSIZ KALIYORSANIZ, ZALİMİN TARAFINI SEÇMİŞSİNİZ DEMEKTİR” Size, mobbing olup olmadığına ilişkin çalışanlardan, işverenlerden veya bilirkişi olduğunuz için mahkemelerden bazı olaylar ya da dosyalar gelmekte sanırım. Bu olayların mobbing olup olmadığını nasıl ayırt ediyorsunuz? Çok güzel ve önemli bir soru sordunuz. Bunun için size çok teşekkür ediyorum Zeynep hanım. Bir olayın ya da vakanın mobbing olup olmadığını “mobbingin parametreleri”nden anlayabiliriz. Başlıca şu sorulara cevap ararız: Olay iş yerinde mi başka yerde mi geçmiş? Hangi sıklıkta yapılmış? Ne zamandan beri yapılmakta? Hangi davranışlar sergilenmiş? Taraflar denk mi, unvansal ve başkaca üstünlükleri var mı? Hangi olayla başlamış ve nasıl seyretmiş, yani aşamaları nelerdir? Ve hangi amaçla bu davranışlar yapılmış? Sanırım siz kitabınızda mobbingi vebaya benzetmişsiniz. Kimler etkilenmektedir? Çalışanlar, kurum ya da işletmeler, aileler ve dolayısıyla ülke ekonomisi de ne yazık ki olumsuz etkilenmektedir. Çalışanların moral ve motivasyonunu bozmak, psikolojik olarak mide-bağırsak, kalp rahatsızlıkları, panik ataklar, madde bağımlılığı ve intiharlara kadar götürebilmektedir. Çalışanı mutsuz olan bir işletmede güven yok olur. Bir veba gibi işletmeyi sarar. Bu durum, işletmenin ürün sayısı, kalitesinde düşüşlere yol açar. İş bulabilenler derhal o işyerinden ayrılır. Müşteri kaybı dolayısıyla gelir kaybına ve işletmenin “marka” değerinin zarar görmesine hatta iflasa kadar götürebilen bir sürece yol açabilir. Çalışanlar işyerinden çıkınca kuşkusuz evlerine giderler. Bu durum aileye de ne yazık ki taşınmakta ve ailede mutsuzluğa, aile içi şiddete ve hatta boşanmalara kadar gidebilmektedir. Tüm bu zararlar ülkemiz ekonomisinin de büyük zararına yol açmaktadır. Örneğin ABD’de yıllık 4 milyar dolar, İngiltere de 4 milyar Sterlin, ILO verilerine göre dünyada her yıl 8 milyon işgünü kaybı yaşanmaktadır.   "MOBBİNG İNSAN HAKKI İHLALİDİR" Bu “mobbing vebasının” çözümü nedir? Mobbing çalışma hayatının gerçekten vebasıdır. Bunun mutlaka çözülmesi gerekmektedir. Bunun için; her kademedeki çalışanın mutlaka mobbing eğitimini almasını önemle öneriyoruz. Bu eğitimin süresi 3 ila 6 saat arasında değişmektedir. Derneğimiz herkese bu eğitimleri vermektedir. Kanunlarımızda bunun yeri var mıdır? Anayasamızın 49. Maddesi çalışma hakkı ile ilgili hükümlere yer vermektedir. Türk Boçlar Kanunun 417 maddesi şöyle demektedir: “İşveren, hizmet ilişkisinde işçinin kişiliğini korumak ve saygı göstermek ve işyerinde dürüstlük ilkelerine uygun bir düzeni sağlamakla, özellikle işçilerin psikolojik ve cinsel tacize uğramamaları ve bu tür tacizlere uğramış olanların daha fazla zarar görmemeleri için gerekli önlemleri almakla yükümlüdür…” İş Kanunu 24 ve 25’inci maddeleri dolaylı olarak bu durumları açıklamaktadır. Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Kanunun 4, 21 ve 25’inci maddeleri Mobbingi açıklamakta ve cezai sorumluluk yüklemektedir. 657 Sayılı Devlet Memurları Kanununda dolaylı olarak yorumlanmaktadır. Yine çok önemli 2011/2 no’lu İşyerlerinde Psikolojik Tacizin (Mobbing) Önlenmesi Başbakanlık Genelgesi bulunmaktadır. Mobbinge maruz kalanlar haklarını nasıl savunmalıdır? Ne yapmaları gerekmektedir? Öncelikle iş yerlerinde “iletişim” dilini etkin kullanmalıdırlar. Öfke kontrolü yapmalılar. Haklı iken haksız duruma düşmemelidirler. Kendisine mobbing yapana değil de bir üst amire sözle, ilgilenmezlerse dilekçe ile, ilgilenmezler ise “ALO 170” iletişim hattına veya mahkemelerde dava açarak haklarını aramalıdırlar. Burada ispat en önemli durumdur. Bunun için resmi yazışmalar, elektronik postalar, telefon kayıtları, kamera kayıtları, hastalık teşhis ve raporları, şahitler çok önemli. Bunların da olmaması durumunda günlük tutulmalıdır. Ayrıca bu davranışların hepsi somut olmadığından Yargıtay 22. Hukuk Dairesi’nin E.2013/693, K.2013/30811, T.27.12.2013 vermiş olduğu karar içtihat niteliğindedir. Özet olarak: “Mobbing varlığı için kişilik haklarının ağır şekilde ihlaline gerek olmadığı, kişilik haklarına yönelik haksızlığın yeterli olduğu ayrıca, mobbing iddialarında şüpheden uzak kesin deliller aranmayacağı; davacı işçinin, kendisine işyerinde mobbing uygulandığına dair kuşku uyandıracak olguları ileri sürmesinin yeterli olduğu, işyerinde mobbing gerçekleşmediğini ispat külfetinin davalıya (işverene) düştüğü; tanık beyanları, sağlık raporları, bilirkişi raporu, kamera kayıtları ve diğer tüm deliller değerlendirildiğinde mobbing iddiasının yeterli delillerle ispat edildiği gözetilmeden yazılı şekilde karar vermesi bozmayı gerektirmiştir…” Güçlü Anadolu Gazetesine yapmış olduğunuz çok kıymetli bilgilendirme ve açıklamalardan dolayı çok teşekkür ediyorum. Ben de sizlere çok teşekkür ediyorum. Bize ulaşmak isteyen herkes “www. mobbingdernegi.org.tr” adresinden ulaşabilirler. Zeynep NAMLI