‘Kişinin gönlü dipsiz bir deniz gibidir, Bilgi onun dibinde yatan inciye benzer’’ Yusuf Has Hacib İnsanları maddî bakımdan rahata, manevi açıdan huzura, barış ve mutluluğa kavuşturmak dünya medeniyetlerinin temel hedefleridir. VI.-VIII. yy.larda, Orta Asya’da, I. Göktürk Devleti (552-588) ve İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı (682-745) adıyla hüküm süren Göktürkler bu amaca ulaşan ilk Türk devletleridir. Türk dilinin ilk yazılı anıtları olan Orhun Kitabeleri, dünya medeniyeti kavramının o tarihlerde hayata geçirildiğini gösteren bir belge olarak dil ve edebiyat tarihimizin en önemli anıtlarıdır. İlk Müslüman Türk devleti olan Karahanlı Devleti (840) döneminde ise medeniyetin bilgisi Kutadgu Bilig adlı eser ile insanlığa miras bırakılmıştır. Kutadgu Bilig, “mutluluk veren bilgi” anlamına gelir. Yusuf Has Hacib eserinde mutluluk veren bilginin ne olduğunu ve insanın bunu nasıl kazanabileceğini anlatır. Eser hakkında yapılan çalışmalar onun bir siyasetname ve öğütname olduğundan söz eder. Eser, adından da anlaşıldığı gibi kutlu bilgiyi, mutluluk veren bilgiyi anlatıyorsa da içinde yazılanların herkesi ilgilendiriyor. Eserin diyalog biçiminde yazılması bunu gösteriyor. Mutluluk veren kalıcı bilginin ne olduğunu bilmek bugün herkesin merak ettiği bir konudur. Metin bu gözle okunduğunda yalnızca yönetim ve yöneticiye söylenmiş sözler olmadığı anlaşılır. Eserde, diyalog, hakikatlere ulaşmak için karşılıklı olarak bir yol alma hâlini barındırır. Kutadgu Bilig hiç şüphesiz adaletli yöneticinin nasıl olması konusunda çok önemli bilgiler vermektedir. Kutadgu Bilig, günümüze ve geleceğe uzanan, geçerliliğini hiç kaybetmeyecek felsefi hakikatlerle doludur. Türk Felsefesinin doğduğu eserdir. Yöneten ve yönetilenlerin uyması gereken kuralları belirten bu büyük eser, günümüz siyasetçilerine ve halka âdeta yol göstermektedir. Kutadgu Bilig, bizzat Yusuf Has Hacib tarafından kaleme alınmıştır. Ülke yönetiminde hükümdara yol gösteren bu eser, yöneticinin el kitabı niteliğindedir. İyi bir hükümdarın halkına örnek olması, halkını sevmesi, bilgiye önem vermesi, halkının refah ve huzur içinde yaşaması için çaba harcaması konularında bilgi veren Yusuf Has Hacib, dört kişi arasında geçen konuşmalarla, bir ülkenin nasıl yönetileceği ve bir hükümdarın nelere dikkat etmesi gerektiği ayrıntılı bir biçimde ele almakladır.   350. yüzyıl şairlerinden Karahanlı Uygur Türklerinden Balasagunlu Yusuf Has Hacib tarafından 1069 yılında yazılarak Karahanlı Hükümdarı Tabgaç Buğra Han’a sunulan Kutadgu Bilig adlı eser günümüz Türkçesi ile “Mutluluk Veren Bilgi ya da Devlet Olma Bilgisi” anlamına gelmektedir. Yusuf Has Hacib, Türk dilinin Çağatay lehçesi ile yazdığı eserine “Okuyana kutlu olsun ve ona yol göstersin” diye Kutadgu Bilig adını verdiğini 350. beyitinde açıklar. İslamiyetin Türklerce kabulünden sonraki ilk yazılı eser olma özelliğine sahip Kutadgu Bilig, siyasetname türünün ilk eseri olarak bilinir. Kutadgu Bilig’in nesir biçiminde yazılmış ön sözünde şöyle denmektedir: “Bu kitap çok aziz bir kitaptır. Çin hâkimlerinin hikmetleri ile bezenmiş ve Maçin âlimlerinin şiirleri ile süslenmiştir.” Kutadgu Bilig 6545 beyitten oluşan bir mesnevidir. Türklere “kutluluk bilgisi, saadet bilgisi, devlet olma bilgisi, devlet idaresi bilgisi”ni anlatan ilk siyasetname veya nasihatname kitabında Yusuf Has Hacib, içinde yetiştiği çevrenin ilmî ve felsefi birikimini yansıtmakta, bilimin ve bilginlerin önemini anlatmaktadır. Dünyada ve ahirette mutlu olmanın yollarını, fert, toplum ve devlet hayatının ideal duruma gelmesi için neler yapılması gerektiği üzerine öğütler de veren Yusuf Has Hacip, Türk edebiyatının bu ilk önemli eserinde, nimetlerin adil ölçüde paylaşılması, barış ve mutluluğun kurulmasını sağlayacak bir dünya düzeninin esasları üzerinde durmaktadır.             Kutadgu Bilig’e göre iyi bir hükümdar, halkına yol gösterici olmalıdır. Onlara örnek olmalı, doğru yolu göstermelidir. Eğer halk yolunu şaşırmışsa, hükümdar onları düzeltmek için çaba harcamalıdır. Eğer hükümdar yolunu şaşırırsa, halk ne yapacağını bilemez, ülkede kargaşa çıkar.             “Bey iyi olursa halkı ona itaat eder…”             “Hükümdar bilgili, akıllı, halka davranışı iyi, cömert, tokgözlü ve gönlü zengin olmalıdır.” Hükümdar, akıllı olmalı ve bilgiye değer vermelidir. “Bey çok akıllı olmalı, aklın kıymetini bilmelidir. Bilgili insanın düşmanı çok olur.”             “İnsan her işe başlarken, bilgi ile başlar; akıl ile sona erdirir.”             “Bey halkı bilgi ile elinde tutar; bilgisi olmazsa akıl işe yaramaz.” Balasagunlu Yusuf’a göre iyi bir hükümdar akıllı ve bilgili olmalıdır. İyi yönetici olabilmek için, bilgi sahibi olmalıdır. Bilgili olduğu takdirde, iyi ile kötüyü ayırabilir ve iyi olmayanları ülke yönetiminden uzak tutabilir.             “Eğer halkın başında bulunan insan iyi olursa, onun bütün memurları da iyi olur.”             “Sen doğru ol, tavırlarını düzelt; halkın hareketi kendiliğinden düzene girer.” Görüldüğü gibi iyi bir hükümdarın halkına örnek olması gerektiği vurgulanmaktadır. Hükümdarın iyi olursa halkın onu örnek alacağı belirtilmektedir. Devamı yarın…
Editör: TE Bilisim